مردم سالاری آنلاين - پوکی استخوان، مهمترین بیماری اسکلتی دوران سالمندی

پوکی استخوان، مهمترین بیماری اسکلتی دوران سالمندی

دکتر سید احمد رئیس السادات، با اشاره به روز جهانی پوکی استخوان (29 مهر) اظهار داشت: با توجه به افزایش امید به زندگی و شیوع سالمندی در جامعه جهت گیری سیستم بهداشت و درمان به سمت بیماری های دوران سالمندی ضروری به نظر می رسد.
عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود : در حال حاضر حدود 6 میلیون سالمند در کشور وجود دارد و بر اساس پیش بینی های انجام شده جمعیت بالای 60 سال کشور در سال 2020 به حدود 10 میلیون نفر خواهد رسید. پوکی استخوان به عنوان شایعترین بیماری متابولیکی استخوان از مهمترین بیماری های دوران سالمندی به شمار می رود.
رئیس السادات بیان داشت:در این بیماری تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابند و استخوان‌ها متخلخل تر می‌شود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می‌یابد. این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد می‌کند و هم به علت شکستگی‌های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه‌های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل می‌کند.
عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت(WHO)روز 29 مهر (20 اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.
در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق،منطقه و استان، سن وجنس جمعیت مورد بررسی، شیوع پوکی استخوان متفاوت گزارش شده است. در جمعیت با سن بیش از 30 سال 17 درصد گزارش شده است.درجات خفیف تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می گویند 35 تا 40 درصد است.در سال های اخیر شیوع پوکی استخوان در ایران رو به افزایش گذاشته است و باتوجه به افزایش امید به زندگی و طول عمر به نظر می رسد پوکی استخوان در آینده ای نه جندان دور به عنوان یک معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان را به چالش بکشد.
به گفته وی مطالعات انجام شده نشان می دهد از هر 5 خانم یائسه یکی مبتلا به پوکی استخوان است ، مطالعات انجام شده نشان می دهد ساکنین مناطق شمالی کشور(گلستان، مازندران و حتی آذربایجان)و استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان های جنوبی (بوشهر وشیراز) به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است بدلیل کمتر در معرض قرار گرفتن درآفتاب ، تغذیه ویا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
وی توضیح داد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می‌شود. پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماری‌های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون‌های رشد، برخی سرطان‌ها و . . . ) و یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و . . . ایجاد می‌شود.
رئیس السادات گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن می‌شود. تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و در 25 تا 35 سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد حدودا بعد از 40 سالگی تراکم استخوان‌ها مرتبا" کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد. اثر هورمون‌های جنسی بر فرایند استخوان‌سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می‌شود روند کاهش تراکم استخوان در خانم‌ها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد به طوریکه شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدودا" 5 برابر مردان است. البته در مردان مسن نیز، کاهش تدریجی هورمون‌های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آقایان می‌شود.
دکتر رئیس السادات بیان داشت: از مجموعه این مطالب، می‌توان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود 30 تا 35 سالگی فرصت داریم که برموجودی این حساب بیفزاییم. پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت می‌تواند منجر به ورشکستگی شود. پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است.هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی)بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان(کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
رئیس السادات در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان می‌شود، عنوان کرد: اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و نیز دوران بارداری و شیر‌دهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است. مصرف فرآورده های لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک . . .)، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه از جمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب از مکمل ها و ویتامین ها ا ز جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین د اگرچه می‌توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
دکتر رئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمی‌کند و نمی‌توان به وجود آن پی‌برد. شایع ترین محل های شکستگی ناشی از استئوپروز، ستون فقرات پشتی و کمری، انتهای ساعد و استخوان لگن هستند.
وی تصریح کرد : شکستگی فشاری مهره غالبا به دنبال یک فشار جزئی نظیر عطسه کردن، خم شدن یا جابجا کردن اشیای نسبتا سنگین ایجاد می شود. درد پشت معمولا به طور حاد آغاز شده و به پهلوها و جلو انتشار می یابد.درد به تدریج با گذشت چند هفته تا ماه برطرف می شود و با وقوع شکستگی جدید مجددا ایجاد می گردد.شکستگی مهره ها ممکن است منجر به انحراف و بد شکلی ستون فقرات شود ودردمزمن ناحیه پشت را سبب شود که با ایستادن بدتر می شود.در برخی از بیماران شکستگی باعث کاهش قد فرد شده و ممکن است با تغییراتی به صورت خمیدگی (قوز) پشتی همراه باشد.
در مورد شکستگی های ساعد معمولا مداخلات ارتوپدی و جراحی مورد نیاز است. در شکستگی مهره‌ها، درمان‌های نگهدارنده و غیر جراحی نقش پُر رنگ تری دارند. نکته مهمی که در درمان شکستگی‌ها باید مد نظر قرار گیرد، پرهیز از بی‌حرکتی طولانی مدت است، چرا که بی‌حرکتی خود می‌تواند علتی برای تشدید استئوپروز زمینه‌ای شود.
رئیس السادات درباره روش‌های تشخیصی استئوپروز اظهار داشت: تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام روش‌های آزمایشگاهی و تصویر برداری است. گرافی(عکس ساده) به دلیل حساسیت ناکافی ارزش کمی در تشخیص زودرس استئوپروز دارد، چرا که باید یک چهارم از بافت معدنی استخوان از بین رفته باشد تا در عکس ساده قابل تشخیص شود. بنابراین رایج‌ترین شیوه برای سنجش تراکم استخوان روش DEXA است.
دکتررئیس السادات در پاسخ به این پرسش که انجام سنجش تراکم استخوان را برای چه افرادی توصیه می کنید گفت: سنجش تراکم استخوان در خانم های بالای 65 سال،یائسگی در سن کمتر از 45 سال ، خانم های یائسه ای که بدنبال ضربات خفیف دچار شکستگی می شوندیا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستندومردان بالای 70 سال ،و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی کورتون دارند ، توصیه می شود.
وی افزود: سابقه فامیلی پوکی استخوان، بیماری‌های تیروئید و پاراتیروئید، کلیه ، کبد و سوءجذب و مصرف طولانی مدت داروهای ضدتشنج از جمله مواردی هستند که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را می افزایند و باید از جهت تراکم استخوان مورد سنجش قرار گیرند. چنانچه سنجش تراکم طبیعی باشد هر 5 سال و در افراد دارای عوامل خطر هر 2 سال یکبار باید تکرار شود.
رئیس السادات افزود: استئوپروز یک بیماری چند عاملی است و درمان آن جنبه‌های گوناگونی داردوهمکاری متخصصان غدد، روماتولوژی، تغذیه، طب فیزیکی و توانبخشی، ارتوپدی و روان پزشکی را می‌طلبد. از مهمترین درمان‌های غیر جراحی و غیر دارویی پوکی استخوان می‌توان به آموزش بیماران و اصلاح شیوه زندگی آنها،توصیه به فعالیت های فیزیکی مناسب،تجویز ورزش درمانی و استفاده از قوزبند( بریس) مناسب اشاره کرد. ورزش‌های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگی‌های فردی و جسمی، وجود بیماری‌های زمینه ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزش‌های تحمل کننده وزن، ورزش‌های تعادلی و ورزش‌های تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.ورزش هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می شود در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد.
وی ادامه داد: ورزش‌های آبی و شنا ، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندی‌شان در ایجاد تناسب اندام ، از جمله ورزش‌های مورد توصیه به حساب می‌آیند.
دکتر رئیس السادات در ادامه در خصوص مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان گفت تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام های تحتانی وارد می کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است. دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند ممکن است توصیه شود.وی افزود به هنگام استفاده از دوچرخه ثابت باید زین و فرمان به گونه ای تنظیم شود که ناحیه پشت و زانوی بیمار دچار خمیدگی زیاد نشود.پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود. انجام ورزش‌های رزمی و ورزش‌های پر برخورد مانند فوتبال و همچنین دویدن‌های سریع در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان شدید ، توصیه نمی‌شود. این ورزش‌ها ممکن است منجر به زمین خوردن و شکستگی‌های ناشی از آن شوند.
رئیس السادات گفت:‌ اخیراً ورزش تای چی که ریشه در ورزش‌های رزمی سنتی چینی دارد به عنوان ورزشی مفید در سالمندان شناخته شده است. این ورزش علاوه بر افزایش تراکم استخوان اثرات مفیدی در بهبود تعادل و پیشگیری از خطر زمین خوردن در آنها دارد. تاثیرات مفید بر جنبه های روحی و روانی از دیگرفواید این ورزش است.
وی بیان داشت: همانطور که پیشتر اشاره شد ، پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره می‌شود. کاهش تراکم مهره‌ها و تغییر شکل آنها می‌تواند سبب افزایش خمیدگی ( قوز ) پشتی شود. خمیدگی پشت نیز با ایجاد کشیدگی بافت نرم و عضلات روی آن می‌تواند سبب درد مزمن در آنها شود. همچنین، کشیدگی عضلات و ضعف آنها می‌تواند خود باعث تشدید قوز پشت شود.
رئیس السادات اضافه کرد: مجموعه عوامل ذکر شده سبب کاهش تعادل مبتلایان و در نهایت افزایش خطر سقوط ( زمین خوردن ) در آنها می‌شود.در پژوهشی که در مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شده است ورزش‌های تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می‌تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن وافزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.وی مجددا تاکید کرد در مبتلایان به پوکی استخوان انجام ورزش‌هایی که در آن بیمار کمر و پشت خود را خم می‌کند نه تنها مفید نیستند بلکه سبب افزایش شکستگی در ستون فقرات می‌شود.
وی عنوان کرد: اخیراً استفاده از قوزبندهای خاصی که طراحی آنها شبیه به کوله پشتی است توجه پزشکان و بیماران را به خود جلب کرده است. این قوزبندها دارای وزنه ای نیم تا یک کیلوگرم هستند و سبب می‌شوند با تحریک حس تعادل عمقی و هشدار به فرد، به صورت فعال سبب راست شدن ستون فقرات در وی شوند. پژوهشی که در بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شد نشان داد استفاده از این قوزبندهای وزنه دار 2 تا 3 نوبت در روز و هر بار حدود یک ساعت سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن در مبتلایان به پوکی استخوان می شود.
رئیس السادات در پایان خاطرنشان کرد: اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین فعالیت‌هایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان می‌شود. تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی‌های دسته دار و همچنین، تعبیه دستگیره‌های مناسب در دیواره‌ها و پرهیز از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان می‌شود. نور مناسب به ویژه در شب‌ها و نیز عدم وجود قالیچه‌های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت.

گفت و گو : سعید تهرانی