مدتی است که بحث انتقال پایتخت از تهران به صورت جدی مطرح شده و هر از چند گاهی به آن دامن زده می شود اما به درستی به آن پرداخته نمی شود. به تازگی ابوالفضل ابوترابی، نماینده نجف آباد، تیران و کرون و عضو کمیسیون حقوقی قضایی مجلس، طرح جامعی را در ۵ ماده تهیه کرده تا انتقال پایتخت از تهران به یکی از نقاط کشور قانونی شود. در این رابطه با ابوترابی گفت وگویی انجام دادیم: 
انتقال پایتخت از دیدگاه شما چه لزومی دارد ؟
متاسفانه تهران با وجود جمعیت بالا و اهمیت فراوانی که دارد، زیرساخت هایش به درستی ساخته نشده است. شک نداریم که امروزه زیرساخت های تهران دچار مشکلات اساسی است. در سالهای گذشته در دامنه کوه های تهران، ساخت و سازهای بی رویه و بدون ضابطه صورت گرفته و این امر باعث شده تهران هر لحظه در معرض خطر سیلاب قرار بگیرد. از سوی دیگر تهران بر روی ۳ گسل خطرناک زلزله قرار دارد که گسل های اصلی هستند و هر ۱۵۷ سال یک زلزله مهیب در تهران به وجود می آید. زیرساخت های عمومی تهران مثل آب، برق، گاز، جاده و... متاسفانه منطبق با معماری و مهندسی نبوده و بسیار ضعیف است. ساختاری که باعث شده ازدحام زیاد جمعیت را شاهد باشیم، ترافیک را به وجود آورده و دومین عامل اصلی ایجاد سرطان که آلودگی هواست، متاسفانه در تهران بین ۵ تا ۳۰ برابر استاندارد جهانی است. بنابراین آلودگی هوا باعث می شود تا در آینده ای نزدیک، بسیاری از مردم ساکن در تهران مبتلا به سرطان شوند. امروزه بسیاری از مردم، مسوولان، اساتید دانشگاه و کارشناسان در بحث ترافیک انتقاد دارند و همین ترافیک هزینه سنگینی از بابت اتلاف وقت برای مملکت دارد. از سوی دیگر تعطیلی های بسیار زیادی که به دلیل آلودگی هوا از سوی دولت تصویب و اجرا می شود، هزینه بسیار سنگینی برای کشور دارد. نکته دیگر در راستای پدافند غیر عامل است. امروزه تمام کشورهای دنیا حمله نظامی را پیش بینی می کنند و برای مقابله با آن، پایتخت سیاسی و پایتخت اقتصادی و پایتخت علمی خود را از هم جدا کرده و معمولا سه پایتخت دارند؛ موضوعی که کشورهای همسایه ما مثل ترکیه، قزاقستان و پاکستان اخیرا تجربه کرده اند و به نوعی پایتخت های اقتصادی شان را از پایتخت سیاسی شان جدا کرده اند. بنابراین طرحی را تهیه کردیم که بر مبنای آن پایتخت سیاسی و اداری از تهران منتقل شود و پایتخت اقتصادی در شهر تهران باقی بماند. بنابراین اتفاق خاصی نمی افتد و فقط پایتخت سیاسی اداری جدا می شود و پایتخت اقتصادی در تهران باقی می ماند؛ موضوعی که الان در ترکیه شاهد هستیم و آنکارا به عنوان پایتخت سیاسی و استانبول به عنوان اقتصادی مطرح شد. 
آیا با طرح مورد نظر شما دولت باید از تهران خارج شوند؟
بله. زیرا خیلی از سفرهای داخلی در تهران مرتبط با دولت است. امروزه دومین عامل سفرها و ترددها در شهر تهران به لحاظ افرادی است که با وزارتخانه ها و ادارات دولتی سر و کار دارند و در همایش ها و جلسات حضور پیدا می کنند. بسیاری از مردم و مسوولان از شهرهای دیگر بین یک تا ۵ روز و گاهی بیشتر به تهران می آیند و این باعث می شود که بر جمعیت تهران اضافه شود. بنابراین اصطلاحا می خواهیم یک انتقال پایتخت سیاسی اداری در راستای پدافند غیر عامل داشته باشیم که اگر خدای ناکرده مشکلی پیش آمد، لااقل ایران آسیب پذیر نباشد و دوم اینکه هزینه های زیاد ناشی از رفت و آمدها و ازدیاد تردد در تهران را تا حدی کاهش بدهیم و از افزوده شدن جمعیت در تهران جلوگیری کنیم. امروزه تهران از جمعیت لبریز شده و بزرگترین خدمت به مردم ساکن تهران هم همین است که جمعیت تهران را کاهش بدهیم. اکنون چیزی که تهران کمبود ندارد و زیاد از حد دارد، جمعیت است. ما باید پایتخت را منتقل کنیم و از کشورهای دیگر دنیا که موفق بوده اند، الگو بگیریم. 
طرح انتقال پایتخت در چه مرحله ای است؟
طرح انتقال پایتخت را در ۵ ماده طراحی کرده ام که تاکنون ۱۵۲ نماینده آن را امضا کرده اند. در قالب این طرح، شورای عالی انتقال پایتخت سیاسی اداری زیر نظر رئیس جمهور یا معاون اول به وجود می آید و دبیر این شورا وزیر کشور است. دو نماینده مجلس در این شورا عضو هستند و عضو ناظر نیز دادستان کل کشور است. سه نفر نیز با صلاحدید مقام معظم رهبری می آیند و یک نفر از شورای امنیت ملی، یک نفر از مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزیر راه و شهرسازی و رییس پدافند غیر عامل هم عضو این شورا هستند که این ۱۱ نفر شورای عالی انتقال پایتخت را تشکیل می دهند. این اعضا ظرف یک سال جانمایی می کنند و تدوین برنامه ها، ارزیابی، سیاستگذاری، نقشه برداری، برآورد هزینه ها و سایر موارد را در نظر می گیرند و یک طرح جامع را طراحی می کنند و این طرح به نظر مقام معظم رهبری می رسانند. پس از تایید و ابلاغ مقام معظم رهبری به دستگاهها، نسبت به اجرایی شدن آن اقدام می شود. 
در حال حاضر شهری را برای پایتخت سیاسی - اداری در نظر دارید؟
ما در این مساله نقشی نداریم. منابع و محل جابه جایی فقط در اختیار شورای عالی انتقال پایتخت است و مکان یابی آن از فضای سیاسی مجلس خارج می شود و به فضای کارشناسی شورای عالی انتقال پایتخت سپرده می شود. باید این را بدانید که انتقال پایتخت یک کار کارشناسی زیر نظر یک تیم کارشناسی است و گمان نکنید که یک کار سیاسی است.
آنجایی که قرار است پایتخت منتقل شود، باید جای کوچکی باشد که مشکل آلودگی هوا را نداشته باشد یا موضوع کلان شهرهایی مثل تبریز، اصفهان، مشهد و جاهای دیگر هم مطرح است؟
بحث کلانشهرها به هیچ عنوان مطرح نیست و انتخاب محل در واقع یک برنامه ای است که شورای عالی پایتخت بررسی می کند. درمورد پایتخت جدید چند نگرش مطرح است و در دنیا هم چند گونه تجربه شده است. یکی اینکه ساخت شهری را در نظر می گیرند که زمین آن دولتی است و فاصله زیادی با شهرهای دیگر دارد تا آلایندگی نداشته نباشد. این کاری است که در قزاقستان انجام شد و شهر آلماتی که پایتخت سیاسی قزاقستان است ۶۵۰ کیلومتر از پایتخت سابق فاصله دارد. یا ترکیه که همین کار را کرد، استانبول ۲۰۰ الی ۳۰۰ کیلومتر از آنکارا فاصله دارد. ولی بعضی از کشورهای دیگر مثل مالزی تقریبا نزدیک پایتخت قدیم شان هستند. اینها در یک زمینی که برای دولت است، ساخت پایتخت جدید را از صفر شروع می کنند و یک شهر جدید احداث می کنند و به این سمت بیشتر نزدیک می شوند که شهر جدیدی در یک مکان خوبی رونمایی شود. باید از صفر یک شهر جدید برنامه ریزی شود و با علم روز، هویت اسلامی، نقشه های جدید و به روزترین امکانات ساخته شود . 
آیا بحث انتقال هیات دولت است یا بحث انتقال مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و سایر ارگانها نیز مطرح است؟
بحث ما انتقال پایتخت سیاسی - اداری است. یعنی تمام ارکان اساسی نظام شامل دولت، هیات وزیران، مجلس شورای اسلامی، قوه قضاییه و سایر موارد دیگر تحقق پیدا می کند. فراموش نکنیم که این پایتخت سیاسی و اداری ایران می شود. 
آیا پیش بینی این را کرده اید که رانت بزرگی در این قضیه به وجود بیاید؟
تا برای پایتخت جدید مکانی یابی نکردیم و مکانی را مشخص نکرده ایم، طبیعتا هیچ رانتی نمی تواند به وجود بیاید. در فضای شورای عالی انتقال پایتخت هم چون تعداد محدود است و یازده نفر هستند، می شود طوری مدیریت کرد که قبل از اعلام رسمی، کسی از مکان پایتخت جدید مطلع نشود تا زمانی که به تایید مقام معظم رهبری برسد. بعد هم که مکان مشخص شد، در همان تعبیر می شود تعیین کرد که کسی حق خرید و فروش زمین را در محدوده پایتخت جدید ندارد؛ کاری که مالزی و بعضی از کشورهای دنیا انجام دادند. پایتخت جدید این کشورها در زمین دولتی است و همچنان هم در دست دولت باقی می ماند و فقط اجازه ساخت آن زمین را به افراد خصوصی می دهند. این تدابیری است که در شورای عالی انتقال پایتخت بررسی می شود و آن یازده نفر در نظر می گیرند تا رانتی به وجود نیاید. 
برای انتقال پایتخت چه زمانی را پیش بینی کرده اید؟
برای اجرای آن یک سال زمان پیش بینی کردیم که در مدت یک سال شورای عالی پایتخت مکان یابی می کند و به نظر مقام معظم رهبری می رساند. 
نظر مجلس در مورد این طرح مثبت است و آیا گمان می کنید رای بیاورد؟
این طرح الان اعلام وصول شده و به کمیسیون داده می شود و کمیسیون نیز کار کارشناسی آن را شروع می کند. از آنجا که این طرح در ۵ ماده است و مکان یابی آن هم مشخص نشده و۱۵۲ نماینده تا الان امضاء کردند و بعد از آن هم چند نماینده مراجعه کرده و اعلام همکاری کرده اند، به نظر می رسد بتواند در صحن علنی رای بیاورد. 
اغلب مشکلات اقتصادی از تهران شروع می شود، انتقال پایتخت چقدر در کاهش بحران های اقتصادی موثر خواهد بود ؟
همینطور است. گرانی به خصوص مسکن از تهران شروع می شود و به کل کشور سرایت می کند. الان به لحاظ افزایش جمعیت، بحث تورم شدید را در خرید و اجاره مسکن در تهران داریم ضمن اینکه تهران به لحاظ همین فضای کم و جمعیت زیادی که را در خود جای داده، باعث شده تا در جنوب شهر و بسیاری از مناطق تهران حتی کوچه پس کوچه هایش به اندازه ای باریک باشد که اگر دو تا آدم پیاده هم بخواهند از کنار هم عبور کنند، با هم برخورد می کنند. باید بپذیریم که برخی از کوچه ها تنگ و بعضی خیابان ها نامناسب است. تهران واقعا ظرفیت جمعیت بیش از این را ندارد. ولی به لحاظ اینکه پایتخت نظامی، سیاسی، اقتصادی و اداری همه در تهران متمرکز شده، بسیاری از مردم به ناچار به تهران می آیند. بسیاری از مردم نیز به لحاظ جذابیت هایش به تهران می آیند. نکته دیگر آن است که برخی از افراد عادی وقتی سمتی می گیرند یا پست و مقامی به دست می آورند، نماینده مجلس، وزیر، معاون، استاد دانشگاه و... می شوند یا دانشجویانی که در تهران قبول می شوند به لحاظ اشتغالی که دارند به اجبار به تهران می آیند. خیلی ها هم به لحاظ جذابیت های تهران به تهران می آیند. اگر ما بتوانیم اینها را از هم تفکیک کنیم، جمعیت تهران در حد اعتدال ایجاد می شود و برای خود ساکنین تهران قابل تحمل است. 
آیا گمان می کنید این مصوبه منع قانونی دارد که شورای نگهبان آنرا رد کند یا کار به مجمع تشخیص مصلحت نظام بکشد؟
به نظر می رسد منع قانونی نداشته باشد. ما سعی کردیم با کار کارشناسی شده چندین ماهه در مرکز پژوهش های مجلس، طوری برنامه ریزی کنیم که منع قانونی یا مشکل قانونی پیدا نکند. 
به هر حال اجرای این قانون بار مالی برای دولت دارد و اصل ۸۵ شامل آن می شود؟
اصل ۸۵ هم شامل آن نمی شود. زیرا در طرح پیشنهاد کرده ایم که دولت باید در بودجه های سنواتی ردیفهای مربوط به آنرا در نظر بگیرد.
از آنجا که در بودجه سالیانه امکان تزریق یک باره هزینه های آن مقدور نیست، نمی شود یکباره این کار را انجام داد و لااقل برای انتقال پایتخت اگر امروز هم مصوب بشود، باید ۵ سال زمان در نظر گرفت؟
کاملا درست است و بیشتر هم ممکن است باشد. بالاخره قرار است یک شهر از صفر بنا شود و طبیعتا زمان بر است. همان جور که در تمام دنیا همین طور بود و زمان برد. مثلا برزیلی ها ۵۰ سال است در تلاش برای انتقال پایتخت هستند یا در ترکیه هم همین طور یا در قزاقستان بیش از ۲ وزارتخانه هنوز به پایتخت جدید منتقل نشده اند. 
بنابراین از زمان تصویب حداقل ۱۰ سال زمان می خواهیم؟
شاید هم بیش از ۱۰ سال و حداقل باید بین ۲۰ تا ۳۰ سال باشد. در این مورد کارشناسان بررسی هایی کرده اند. دانشگاه دفاع ملی یک کار بسیار خوب و جامعی را انجام داده و بسیج اساتید، وزارت مسکن و شهرسازی سابق بین سالهای ۷۲ تا ۷۷ کار زیبایی انجام داده اند. پیش بینی تمام این دستگاهها برای انتقال پایتخت در بهترین حالت بین ۲۰ تا ۳۰ سال بوده است. 
البته اگر همه امکانات آماده باشد یا کسی سنگ نیندازد...
البته اگر همه چیز روی فرم و روال قانونی باشد. 
فکر می کنید تغییر دولت ها چقدر می تواند در سرعت انتقال پایتخت موثر باشد؟
قطعا بحث انتقال پایتخت یک عزم ملی نیاز دارد که در اصل رئیس جمهور می تواند یک نقش اصلی داشته باشد. اگر رییس جمهور به انتقال پایتخت اعتقاد داشته باشد، به کار سرعت می دهد و اگر اعتقاد نداشته باشد، سرعت کند می شود و ۳۰ سال ۵۰ سال می شود. اما در مجموع، انتقال پایتخت در تمامی کشورها فضایی را ایجاد کرده که عزم ملی را لازم دارد. انتقال پایتخت یک سرمایه گذاری و یک انتقال سرمایه است. از سوی دیگر بعضی ها نگران هزینه های این طرح هستند و این را یک مانع بزرگ می دانند. در صورتی که اصلا این طور نیست. انتقال پایتخت یعنی تغییر و تبدیل سرمایه، انتقال سرمایه و یک سرمایه گذاری جدید که در کشور صورت می گیرد. مالزی در قالب تغییر پایتخت بسیاری از ساختمانهای قدیمی اش را در کوالالامپور فروخت و پوتراجایا را ایجاد کرد و امروز مالزی با این کار، یک تهدید در شهر قدیمش را به یک فرصت تبدیل کرد. به نوعی که امروزه پوتراجایا پایتخت جدید مالزی به یکی از مراکز پر توریست دنیا تبدیل شده است و مردم از تمام نقاط دنیا به آنجا می آیند. کار جالبی که مالزی انجام داد، تمام آثار مهم باستانی جهان را در پوتراجایا ساخت. از آثار باستانی ایران نیز پل خواجوی اصفهان را ساخته اند. بنابراین بسیاری از توریست های جهان به مالزی می روند تا پوتراجایا را ببینند. در صورتی که قبلا کوالالامپور با اینکه شهر خوبی به عنوان پایتخت بود، اما تهدیدی برای ازدحام جمعیت و شلوغی بود که اکنون تبدیل به یک شهر کاملا توریستی شده که با هویت و معماری بسیار زیبای مالائی و اسلامی، درآمدزایی خوبی برای مالزی دارد. یکی از صحبت هایی که مقام معظم رهبری داشتند و فرمودند که در بحث معماری شهر باید هویت اسلامی رعایت شود، به دلیل این است که متاسفانه در پایتخت فعلی ما یعنی تهران، معماری اسلامی در نظر گرفته نشده و امید دارم که پایتخت جدید ایران یک شهری باشد که با هویت معماری اسلامی و ایرانی ایجاد شود.
گفت و گو : کورش شرفشاهی