کارگران از محرومترين اقشار جامعه هستند و در اکثر موارد از داشتن حداقل هاي زندگي محروم مي شوند. دستمزدهاي پايين، ناديده گرفتن حقوق انساني، نداشتن امنيت شغلي، پرداخت نکردن حقوق تعريف شده در قانون کار از سوي کارفرما و بسياري موارد ديگر را مي توان نام برد که بيانگر تضييع حقوق کارگران است. اما بدتر از اينها، وجود واسطه اي به نام پيمانکار است. نمايندگان کارگري از شرکتهاي پيمانکاري به عنوان برده داري نوين ياد مي کنند. بر اساس نظر کارگران و نمايندگان آنها، پيمانکار فردي است که حقوق قانوني کارگر را از کارفرما مي گيرد، اما آنرا به کارگر نمي پردازد و در بسياري از موارد، حتي حداقل ها را نيز به کارگر نمي دهد. دراين رابطه عبدالله مختاري رييس اتحاديه کارگران شهرداري تهران، انتقادهاي شديدي نسبت به پيمانکاران دارد. او معتقد است که کارگران شهرداري تحت استعمار شرکتهاي پيمانکاري قرار دارند و بسياري از کارگران شهرداري بيمه نيستند يا حق بيمه آنان پرداخت نشده است. اين کارگران حقوقي بسيار پايين تر از مصوبه شوراي عالي کار دريافت مي کنند و مزايايي همچون حق اولاد، حق خواربار، حق مسکن، اضافه کاري، حق شب کاري و بسياري مزاياي ديگر را دريافت نمي کنند. آنچه در ادامه می خوانید گفت و گویی اختصاصی با نماينده کارگران شهرداري تهران است.
وضعيت کارگران شهرداري که با شرکتهاي پيمانکاري کار مي کنند، چگونه است؟
قبل از هر چيز بايد تعريفي از پيمانکاري بدهم و تاکيد من بر اين است که در شرکتهاي پيمانکاري رفتار انساني و اهميت به رفتار انساني نداريم. پيمانکار به دنبال منفعت گرايي، برده داري و سود بردن است و همين رويکرد آنان بدبختي اجتماعي ايجاد کرده و انگيزه نيروي کار را چه در مراکز توليدي و چه در موارد خدماتي از نيروي کار گرفته است. پيمانکار به کارگر به عنوان يک ابزار، يک قطعه يدکي و يک وسيله کار نگاه مي کند. در شرکتهاي پيمانکاري، با کارگر به عنوان فردي که احساس دارد، روح دارد، مي فهمد و شعور دارد، برخورد و رفتار نمي شود. 
با اين تفاسير چه حقوق و مزايايي بايد به کارگر شهرداري داده شود و پيمانکار نمي دهد؟ آيا همه چيز براي کارگران شهرداري، بر اساس قانون کار پرداخت مي شود؟
اکثر قريب به اتفاق پيمانکاري هايي که در شهرداري تهران فعاليت مي کنند و من به عنوان نماينده کارگري از آنها بازديد کردم، به هيچکدام از کارگران شهرداري تهران حقوق قانوني که بايد پرداخت شود، پرداخت نمي کنند و حقوق قانوني کارگر رعايت نمي شود. حداقل حقوقي که شوراي عالي کار اعلام مي کند شامل بن کارگري، حق مسکن، حق اولاد، اضافه کاري، شب کاري و بسياري موارد ديگر ناديده گرفته مي شود. بيش از ۹۰ درصد کارگران شهرداري در روزهاي جمعه و ايام تعطيل سر کار حاضر مي شوند اما از باغبان تا رفتگر خيابان، بدون استثنا اضافه کاري به آنها پرداخت نمي شود. تحت عنوان هاي مختلف از کارگران برگه هاي سفيد امضا مي گيرند. شرکتهاي پيمانکاري با کارگران، قرارداد ساعتي مي بندند که اين خلاف دستورالعملي است که از سوي شهرداري مرکز اعلام شده است. 
چه کارگراني شامل قرارداد ساعتي مي شوند و چرا کارگر شهرداري نبايد قرارداد ساعتي ببندد؟
به کارگيري کارگر شهرداري به صورت ساعتي، خلاف ماده ۱۵ فصل سوم قانون کار است. در اين ماده اعلام شده با شغل هايي مثل منشي مطب هاي پزشکي، نگهباني، تاسيسات، مشاوره و مانند اينها قرارداد ساعتي ببندند و چنانچه بخواهند با کارگر ديگري قرارداد ساعتي ببندند بايد از وزارت کار مجوز بگيرند. اکنون سوال اينجاست يک رفتگري که از اين خيابان تا آن خيابان و از اين کوچه تا آن کوچه را بايد مستمر جارو کند و کاري که انجام مي دهد، صد در صد مفيد است، کجاي شغل اين رفتگر ساعتي است؟ اگر براي يک رفتگر دوربين بگذاريد، از ساعت شروع تا ساعت پايان کار بدون هيچگونه توقفي کارش را انجام مي دهد و صد در صد کار مفيد آن هم در شب انجام مي دهد، آنگاه متاسفانه با اينها قرارداد ساعتي مي بندند! بدتر اينکه در پايان سال عيدي، پاداش، سنوات ساليانه و بسياري از حقوق آنها که بايد به صورت قانوني پرداخت بشود، پرداخت نمي شود. کاري به اين نداريم که به آنها لباس کار يا وسايل بهداشتي نداده اند، اما تاسف آور اين است که پيمانکاران از کارگران برگه هاي سفيد امضا مي گيرند تا اگر کارگر شکايت کرد، در اداره کار ارايه دهند تا ثابت کنند مزاياي کارگر پرداخت شده است. 
آيا به کارگران جمع آوري زباله و رفتگراني که شب کار مي کنند، شب کاري پرداخت مي شود؟
تحت هيچ شرايطي در شهرداري تهران چيزي تحت عنوان شب کاري پرداخت نمي شود! يعني اگر کارگر پيمانکاري حقوق قانوني اش را بگيرد، خداوند را صد هزار بار شکر مي کند که حقوق قانوني بدون مزايا را به او داده اند! البته همان حداقل با تمام تفاسيري که گفتم به ۴۰۰ هزار تومان نمي رسد و نهايت ۳۵۰ هزار تومان به کارگر شهرداري مي دهند. کارگري که جمعه و روز تعطيل سر کار مي آيد، نه تنها اضافه کار به او نمي دهند، بلکه ۴۰ درصد افزون به خاطر تعطيل کاري را هم نمي دهند و حتي کرايه ماشين رفت و آمد به محل کار را هم به او نمي دهند. تاسف آورتر اينکه اگر کارگر روز تعطيل سر کار نيايد، برايش دو روز کسر کار مي زنند. کارگر پيمانکاري شهرداري اگر مرخصي بخواهد، بايد يک نفر را به عنوان جايگزين معرفي کند! يعني بايد به يک کارگر ديگري که در پست ديگري کار مي کند،‌ التماس کند که بيا پست من را جارو کن تا من مرخصي بروم. يعني اين کارگر بخت برگشته هم بايد محوطه مربوط به خودش را جارو کند و هم جاي فردي که مرخصي رفته کار کند تا اگر فردا کارگر دوم خواست به مرخصي برود، عوض روزي که کار کرده را پس بدهد؛ وگرنه کارگران تحت نظر پيمانکاري مرخصي هم ندارند. 
اگر قرار باشد پيمانکار قانون کار را رعايت کند، حقوق دريافتي يک رفتگر بايد چقدر باشد و اکنون چقدر است؟
کاري به کارگر شيفت شب و شيفت روز نداريم، قانون کار مي گويد بايد مقداري بيش از ۳۹۰ هزار تومان به کارگر پرداخت شود. مبلغ ۳۵ هزار تومان بابت حق مسکن و حق بن را بايد در ماه پرداخت کند. علاوه بر اين بايد اضافه کار ۴۰ درصد روزهاي تعطيل را به کارگر بدهند. بابت شب کاري هم بايد ۳۵ درصد اضافه پرداخت شود. اينها موارد تعريف شده در قانون است و چيزي نيست که من نوعي از جيبم در آورده باشم و بخواهم از باب جناح گرايي، صنفي نگري يا فرد گرايي بگويم. اين حقوق قانوني به من که در شهرداري کار مي کنم بايد پرداخت شود، به کارگري که در بقالي کار مي کند يا کسي که در يک کارخانه کار مي کند يا اگر فردي پزشک باشد و تابع قانون کار باشد هم بايد پرداخت شود، اين حداقلي است که بايد رعايت شود و اگر چيزي به کسي اضافه پرداخت شود، بر مبناي تخصص و مسووليت و ساير مزاياي شغلي است. در هر صورت به يک کارگر صفر بدون هيچ تخصص و تجربه اي، اين حداقل نقطه صفر بايد پرداخت شود که پيمانکار شهرداري به کارگران زحمت کش شهرداري پرداخت نمي کنند! 
کارگران طرف قرار داد با پيمانکار به چه مرجعي مي توانند مراجعه کنند؟
به هيچ کجا! فقط بايد به خدا پناه ببرند! چون وقتي کارگران به اداره کار مراجعه مي کنند، پيمانکار قراردادهاي ساعتي را ارايه مي دهد و کارگر بر مبناي قرارداد ساعتي حق بن، حق مسکن، حق اولاد و ساير مزايا آن هم بر مبناي ۳۹۰ هزار تومان را گرفته است. 
نگفتيد حق قانوني رفتگران شهرداري که بايد دريافت کنند چقدر است؟
پست قانوني اين کارگران با توجه به شب کاري و اضافه کاري و مزايا، حدود ۸۰۰ هزار تومان است که پيمانکار اين مبلغ را از شهرداري تهران گرفته اما مساله اينجاست که به کارگر پرداخت نمي کند. 
اشکال کار کجاست که به کارگران زحمتکش شهرداري اجحاف مي شود و کسي پاسخگو نيست؟
باز هم تاکيد مي کنم که پيمانکار تمام مزاياي مربوط به کارگر را از شهرداري مي گيرد، اما در شهرداري ناظريني وجود دارد که به جاي نظارت، متاسفانه خودشان شريک پيمانکار هستند. باور کنيد که من به عنوان نماينده کارگر يا خيلي از مسوولان شهرداري تهران که براي بازديد رفتيم، به چشم مي ديديم که ناظر پيمانکار در دفاع از توجيه اين کارهاي غير قانوني، بيشتر از پيمانکار حرص مي خورد! بايد اين واقعيت تاسف آور را اعتراف کنيم که ناظرين شهرداري تهران، مدافع پيمانکار هستند و مدافع منافع کارگر شهرداري تهران نيستند. البته شايد هم برخي از آنها زياد تقصير نداشته باشند، چون نسبت به مسايل کارگري توجيه نيستند و آشنايي با اصول کارگري و اصول پيمان را ندارند. بنابراين در بحث نظارت شهرداري، دو مورد وجود دارد، اول اينکه نسبت به مسايل کارگري آگاه نيستند که اين مشکل با آموزش حل مي شود و دوم اينکه به منابع انساني ابزاري نگاه مي کنند و البته حمايت از پيمانکار بي فايده هم نيست. 
آيا شغل رفتگري سخت و زيان آور محسوب مي شود؟
رفتگري سخت و زيان آور است، اما چون کار اين کارگران با پيمانکار است، آن ۴ درصد اضافه که بايد به تامين اجتماعي پرداخت شود، پرداخت نمي شود. به عبارت بهتر چون کارگر پيمانکاري در کميته هاي سخت و زيان آور شرح شغل ندارد، کد کارگاه خاص هم ندارد، به عنوان يک شرکت شناخته شده و متاسفانه حقوق مشاغل سخت و زيان آور به آنها تعلق نمي گيرد. 
با اين حساب، کارگر شهرداري حداقل بايد روزانه ۶ ساعت کار کند؟
البته شرايط سخت و زيان آور حکم مي کند که ساعت کار اين کارگران در روز ۶ ساعت باشد زيرا اين کارگران پست کاري دارند. اما حرف اين است که علاوه بر تمام اين مشکلات، با کارگران زحمتکش شهرداري قرارداد ۴ ساعته مي بندند تا پيمانکاران حق آنها را بخورند. بحث اين نيست که روزي ۲ ساعت کمتر کار کنند، بحث ما، بحث دلالي نيروي انساني است. حرف نمايندگان کارگري اين است که پيمانکاري تامين نيروي انساني به معناي فساد يک دستگاه است، حالا هر کجا که مي خواهد تعريف و اجرا شود. پيمانکار مي خواهد در مناقصه شرکت کند، بايد چند نفري را ببيند تا از صورت وضعيت آگاه باشد و بايد چند نفري را ببيند تا در مناقصه برنده شود. امروزه به اندازه اي در پيمانکاري ها اشکال وجود دارد که يک نفر هنوز تهران را نديده، اما نام او در ليست بيمه کارکنان پيمانکار رد مي شود! اين فرد اصلا کار نمي کند اما چون سفارش مسوول فلان قسمت است فاميل يا رفيق اين مسوول بيمه شده است! شايد بگوييد حالا چه اشکالي دارد که يک نفر هم در ليست بيمه باشد اما حرف ما اين است که چرا بيمه کارگران زحمتکش شهرداري پرداخت نمي شود يا ناقص پرداخت مي شود؟ البته از زماني که سيستم سوابق تامين اجتماعي تعريف شده، کارگر به سايت سازمان مراجعه و سوابقش را مشاهده مي کند که به نوعي بهتر شده است. 
وضعيت بيمه کارگران شهرداري چگونه است؟
افتضاح است. يک روز بياييد با هم به سراغ کارگران برويم. اصلا با من چه کار داريد، شب که مي خواهيد زباله هايتان را سر کوچه بگذاريد با کارگر شهرداري درددل کنيد. کارگران بسياري را سراغ داريم که ۱۰ سال با پيمانکار شهرداري کار کرده اند اما ۴ سال هم سابقه بيمه ندارند. همين الان کارگري را سراغ دارم که ۶ سال کار کرده، اما يک روز هم سابقه بيمه ندارد. 
آيا نمي تواند شکايت کند تا به حقوقش برسد؟
به کجا شکايت کند؟ پيمانکاري را که فصلي است و ريشه اش يک روز خشک مي شود نمي توانيم پيدا کنيم. پيمانکاران قارچ گونه مي آيند و قارچ گونه مي روند. نه دفتري دارند، نه جاي مشخصي و نه تشکيلاتي دارند. شرکت پيمانکاري که منحل شد، کارگر کجا مي تواند اين پيمانکار را پيدا کند؟ امروزه بعضا مي بينيم يک پيمانکار چند شرکت به نامش است. به شرکت پيمانکاري اين آدم سال قبل پيمان را سر موضوعات خاص نداده اند و تخلفش ثابت شده، شرکت را به راحتي منحل کرده و صبح يک شرکت ديگر ثبت کرده است. در گذشته هزينه ثبت شرکت ۱۵ هزار تومان بوده حالا ۵۰ هزار تومان خرج مي کند و يک شرکت ديگر ثبت مي کند و تحت عنوان يک شرکت ديگر وارد مناقصه مي شود! حرف اين است که از لحاظ حقوقي تعريف نشده که اگر شرکت پيمانکاري منحل شد، مدير عامل آن شرکت در هر موقعيت و در هر زماني که باشد، بايد پاسخگوي ديوني که براي کارگر ايجاد شده، باشد. تصور کنيد که کارگر شکايت کرد، چندين پيمانکار آمده و رفته اند و کارگر نام پيمانکار را نمي داند و او را نمي شناسد. از کارگر که مي پرسيم نام پيمانکار چيست، مي گويد نمي دانم فقط مي دانم که در اين شهرداري کار کرده است. شايد اسم فرد را بداند، اما از شرکت چيزي نمي داند. حالا فرض کنيد کارگر شکايت کرده و اداره کار مي خواهد برگه دادخواست براي کارفرما بفرستد. اولين مرحله ابلاغ در برگه دادخواست، آدرس است، اين کارگر آدرس شرکت پيمانکاري را از کجا بياورد؟ بنابراين مشکل در هنگام بستن قرارداد است که بايد ضمانتهاي لازم گرفته شود که نمي گيرند. امروزه شرايط کار با پيمانکار اين گونه است که به کارگر مي گويند برو فلان جا، با فلان پيمانکار قرارداد ببند و با قراردادي که بستي، در فلان خيابان يا پارک مشغول کار بشو. 
مگر شهرداري ناظر ندارد و هنگام بستن قرارداد، پيمانکار جا و محل مشخص را اعلام نمی کند؟
من چنين چيزي را نديده ام، اگر هم بايد باشد، تا جايي که من سراغ دارم، هيچ کارگري آدرس دفتر پيمانکارش را نمي داند. شما مي توانيد به صورت ميداني از همه کارگران شهرداري بپرسيد. بالاخره بچه به پارک مي بريد، يا رفتگر محل را مي بينيد. مي توانيد بپرسيد. اين يک چيز در بسته نيست که بخواهيد از محل نگهباني رد شويد يا به محل خاصي برويد، کارگران در شهر کار مي کنند و شما هم آزاد هستيد که بپرسيد. البته نکته ديگر اين است که بر خلاف قانون کار، در شهر پر از کارگر اتباع بيگانه است و هيچگونه مجوز کار ندارند. به عنوان يک فعال کارگري، مخالف کار اتباع بيگانه نيستم. همان طور که ايراني ها در خارج مشغول کار هستند،‌ بايد افغاني ها هم در ايران کار کنند ولي نه غير قانوني، زيرا اين قانون شکني است. اگر يک ايراني به صورت قاچاق به کشور ديگر برود، من ايراني که اينجا نشسته ام، مي گويم چشمت کور، مي خواستي به صورت قاچاق نروي. امروزه اتباع بيگانه، شغلمان را مي گيرند، امنيت شغلي کارگر ايراني را از بين مي برند و معضلات اجتماعي به وجود مي آورند و بدون هيچ مجوزي راست، راست در خيابان هاي ما راه مي روند. به سفارت ايران در افغانستان تعرض مي کنند و به ما هم مي خندند. 
آيا شهرداري مجاز است از کارگرهاي افغاني در اين حجم بالا استفاده کند؟
هيچکس نمي تواند بگويد شهرداري مجاز است يا مجاز نيست. اما چيزي که عيان است چه حاجت به بيان است. امروزه از هر مسوول شهرداري، پيمانکار، مدير و ناظري که در مورد به کار گيري کارگر افغاني سوال کنيد، پاسخ مي دهد خلاف است و حق استفاده از کارگر بيگانه غير مجاز را نداريم، اما مي بينيد حتي روز روشن کارگر افغاني در شهرداري کار مي کند. 
اين کارگران افغاني مجاز هستند؟
اگر ۱۰ درصد کارگران افغاني کارت اشتغال داشتند، بايد نماز شکر به جا بياوريد. 
چه کسي بايد اين موارد را بررسي کند؟
اين وظيفه ناظر پيمانکار است. پيمانکار بايد بند، بند پيمان را رعايت کند. يعني اتباع بيگانه نداشته باشد، حقوق قانوني پرداخت کند، شيفت کاري کارگر درست باشد و خلاصه اينکه بر همه چيز نظارت کند. در غير اين صورت ناظر براي چه تعيين شده است؟ ناظر شهرداري، ناظر رعايت پيماني است که بين شهرداري و پيمانکار بسته شده است. اما همانطور که اعلام کردم، متاسفانه ناظرين شهرداري يا آگاه نيستند يا مساله دارند. 
منظور شما از اينکه ناظرين شهرداري مساله دارند، چيست؟
بيش از اين نمي شود موضوع را باز کرد. وقتي مي بينيم دم خروس بيرون زده و قسم حضرت عباس را هم مي بينيم، نمي توانيم قضاوت درستي داشته باشيم که دم خروس درست است يا قسم حضرت عباس. 
گفت و گو : کورش شرفشاهی