همه پرسی استقلال کردستان عراق در حالی انجام شد که سه کشور عراق و ایران و ترکیه شدیدا با آن مخالف هستند. در بین سایر کشورها نیز تنها رژیم صهیونیستی با آن موافقت دارد. بر این مبنا نکات زیر قابل بحث است:

همه پرسی استقلال کردستان عراق در حالی انجام شد که سه کشور عراق و ایران و ترکیه شدیدا با آن مخالف هستند. در بین سایر کشورها نیز تنها رژیم صهیونیستی با آن موافقت دارد. بر این مبنا نکات زیر قابل بحث است:
۱. در سالهای پس از سرنگونی صدام حسین همواره کردهای عراق نقش آفرینی موثر در سیاست داشته اند. یک یا چند نقش کلیدی در حکومت عراق به کردها تعلق داشته است نظیر پست ریاست جمهوری. لذا از کلیت دولت عراق نه تنها مطرود نبوده اند بلکه تصمیم گیر نیز بوده اند.
۲. نیروی سیاسی حاکم بر کردستان عراق تحت هدایت مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق است. جریان شناسی نیروهای کرد نشان می دهد که جریان بارزانی جریانی میانه رو است و از این حیث با جریانات رادیکال نظیر پ.ک.ک تفاوت جدی دارد.
۳. اقتصاد اقلیم کردستان یک اقتصاد بسته است که به نفت وابستگی شدید دارد. سیطره اقلیم بر نفت مناطق نفت خیز مانند موصل سبب مناقشه ای جدی بین دولت مرکزی و اقلیم شده است. سیطره ای که گویا ناقض قانون اساسی عراق نیز هست.
۴. اقلیم فاقد نیروی نظامی سازمان یافته است. پیش مرگه های کرد که در جنگ با داعش فداکاری بسیار نمودند در واقع بسیج مردمی هستند و نه یک نیروی نظامی مدرن.
۵. کردهای عراق سومین جمعیت بعد از ترکیه و ایران در بین چهار منطقه کردنشین منطقه هستند. مطالعات اجتماعی نشان می دهد که وجه فرهنگی کردهای ایران به مراتب بالاتر است و حجم گسترده ای از قشر تحصیلکرده را در بر می گیرد. کردهای ترکیه نیز از موقعیت فرهنگی خوبی برخوردار هستند اگرچه نه به کیفیت کردهای ایران. آنچنان که مترجم نام آور زبان فارسی محمد قاضی کرد است. یا گروه موسیقی کامکارها یک وزن فرهنگی ملی محسوب می شود. اما کردهای عراق از حیث فرهنگی غنای کمتری دارند.
۶. در این راستا به نظر می رسد استقلال اقلیم کردستان عراق اگرچه در زمان کنونی بیش از هر زمان دیگر قابل تحقق است لکن منافع استراتژیک مردم کرد را لحاظ نخواهد کرد. زیرا:
 
۶.۱. تجربه های استقلال طلبی قرن اخیر عمدتا تجربه های منفی بوده است. چه در شوروی سابق چه در یوگسلاوی سابق.
 
۲.۶. استقلال اقلیم با نگرانیهای امنیتی همسایگان متناظر خواهد شد. تحریم و فشار سه جانبه جغرافیایی از سوی عراق و ترکیه و ایران رقم می خورد و وضعیت اقتصادی نسبتا با ثبات کنونی را به سمت بحران حرکت خواهد داد. این در حالی است که اکنون مردم کرد هرکدام از این کشورها با هم رفت و آمد و ارتباط آسان دارند.
 
۳.۶. فشارهای اقتصادی در بلندمدت مردم اقلیم را خسته می کند. این خستگی بطور جبری بر تنش اجتماعی دامن خواهد زد که تنش سیاسی از دل آن متولد می شود. همین نکته احتمالا سبب کمرنگ شدن جایگاه نیروهای میانه نظیر بارزانی می گردد و در عوض نیروهای رادیکال نظیر پ.ک.ک دست بالا را خواهند یافت تا بطور سمبلیک و شعاری مطالبات مردم تحت فشار کرد را نمایندگی کنند. اینگونه رادیکالیسم بر سپهر منطقه ای کردستان سایه می افکند و جولانگاه افراطی گری و جنگ و ستیز خواهد شد. آن هم در خاورمیانه ای که آبستن تضاد و تروریسم و خشونت است.
 
۷. اسرائیل از هرج و مرج مذکور منتفع خواهد شد. ایران را به عنوان دشمن منطقه ای و شیعه درگیر تنش مرزی می کند. ترکیه را با دولت اسلامگرای اردوغان که به دفعات روبروی حرکات اسرائیل قد علم کرده، وارد درگیری مرزی می نماید. بی ثباتی عراق را نیز تداوم می بخشد. اینگونه خود اسرائیل در حاشیه امنتری قرار خواهد گرفت.
 
۸. جمع بندی پایانی اینکه مطالبات استقلال طلبانه کردها بر محور هویت قومی قرار دارد. فارغ از ارزشگذاری مثبت یا منفی بر این گونه هویت طلبی، می توان تذکر داد که جهان جدید جهان توسعه گراست. توسعه نیز در فضای آرامش رقم می خورد. کلیدواژه توسعه بر کلیدواژه های قومیتی ارجحیت دارد. زیرا زندگی واقعی همان مردمی که در سپهر قومیت زیست می کنند به دستاوردهای همین توسعه گره خورده است. دستاوردهایی که آینه واقعیت زیستن هستند و در لباس رفاه، آموزش، بهداشت و امنیت خود را نشان می دهند. حال آنکه مطالبات هویت قومی -اگرچه به حق- مطالبات انتزاعی است.
دکتر عباس نعیمی جورشری
 جامعه شناس