بازار ارز زنگ خطر را به صدا درآورد

قیمت دلار امروز (یکشنبه 1 بهمن) در بازار آزاد برای ساعاتی تا 4670 تومان هم بالا رفت و صرافی‌ها در پاسخ به نوسانات بسیار زیاد قیمت، عملاً خرید و فروش ارز را متوقف کردند. دلار آمریکا بالاترین نرخ را در سال جاری ثبت کرد و حالا به نوعی می‌توان گفت التهاب به معنای واقعی کلمه بازار ارز را فرا گرفته است.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، سال گذشته در اوایل دی‌ماه، دلار آمریکا بالاترین قیمت خود را تجربه کرد و به 4140 تومان رسید. بالاترین قیمت دلار در سال جاری، حدود 13 درصد از بالاترین قیمت سال 95 بالاتر است. در اوایل سال جاری، دلار در کانال 3700 تومانی مبادله می‌شد و قیمت دلار هم‌اکنون نسبت به نرخ اوایل سال جاری 26 درصد افزایش یافته است. این میزان از افزایش بسیار بیشتر از چیزی است که نظریه‌پردازان طرفدار بازار معتقدند هر ساله باید نرخ دلار بر اساس آن افزایش یابد. آن‌ها می‌گویند برای این که اقتصاد کشور، رقابت‌پذیری خود را از دست ندهد و سیاست توسعه صادرات ترویج شود، هر ساله باید نرخ ارز معادل تورم داخلی منهای تورم خارجی افزایش یابد. اما حالا در حالی که نرخ تورم در ایران حدود 10 درصد، در اقتصادهای پیشرفته حدود 1.7 درصد و در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه به طور متوسط 4.4 درصد است، نرخ دلار از ابتدای سال تاکنون 26 درصد افزایش یافته است.
بانک مرکزی نیز این روزها در حالی که التهاب در بازار ارز به بالاترین حد رسیده منفعل عمل می‌کند و مداخله چندانی در بازار ندارد. دلار مداخله‌ای از طرف بانک مرکزی در تعداد معدودی صرافی منتخب عرضه می‌شود و کسانی که متقاضی هستند باید کارت ملی، کارت بانکی به همراه رمز دوم خود، بلیت سفر، گذرنامه و ویزای خود را ارائه دهند و پس از طی شدن این بورکراسی عریض و طویل باید مدت‌ها در صف منتظر بمانند تا حداکثر چندین هزار دلار به آن‌ها تعلق گیرد.
بانک مرکزی به عنوان متولی اصلی بازار ارز تاکنون گمان می‌کرد که با مداخله حداقلی و تزریق قطره‌چکانی ارز مداخله‌ای می‌تواند این بازار را کنترل کند. در صورتی که این رویه در ادامه نیز دنبال شود، ممکن است آثار روانی افزایش قیمت دلار باعث شود تا موجی از گرایش به سمت بازار ارز ایجاد شود و با باب شدن فعالیت‌های سوداگرانه امکان کنترل بازار ارز تا ماه‌ها منتفی شود. این امر اگر به وقوع بپیوندد باعث خواهد شد تا خصیصه پیش‌بینی‌پذیری در اقتصاد ایران به کمترین حد برسد. عدم قطعیت و پیش‌بینی‌ناپذیری خود به خود به کاهش سرمایه‌گذاری در بخش واقعی اقتصاد و روی آوردن به فعالیت‌های سوداگرانه و قماربازی ارزی منجر می‌شود. بانک مرکزی باید تا دیر نشده مانع از این شود که با سیطره سوداگری بر بازار ارز، تمام دستاوردهای اقتصادی کشور، نظیر کنترل تورم و افزایش نسبی سرمایه‌گذاری‌ها، دود شود و به هوا برود.
جنبه روانی افزایش قیمت ارز باید جدی گرفته شود. رئیس کل بانک مرکزی تاکنون به گفتاردرمانی بسنده کرده و گفته که هر سال به دلیل افزایش تقاضا در این مقطع از سال قیمت دلار افزایش می‌یابد و سپس در ماه‌های بهمن و اسفند قیمت دلار کاهش می‌یابد. اما امسال برخلاف سال گذشته شاهد این بودیم که رکوردشکنی قیمت دلار در اول بهمن صورت گرفت. سال گذشته این رکوردشکنی در 7 دی‌ماه یعنی در زمان اوج تعطیلات سال نوی میلادی صورت گرفت. امسال رکوردشکنی دلار در حال صورت می‌گیرد که تعطیلات سال نوی میلادی بیش از دو هفته است که خاتمه یافته و اصولاً این رکوردشکنی نمی‌تواند به دلیل افزایش تقاضای معمولی و عادی صورت گرفته باشد. علت این رکوردشکنی صرفاً عرضه دلار و تقاضا برای آن نیست، بلکه حاکم شدن برخی رفتارهای سوداگرانه بر بازار است. منطق افزایش قیمت ارز در سال جاری با سال گذشته تفاوت دارد و اگر بانک مرکزی دیر بجنبد و مداخله موثری در بازار نداشته باشد، این احتمال که کنترل بازار ارز بسیار دشوار یا حتی غیرممکن شود، وجود دارد.
از سوی دیگر، سال گذشته ریسک سیاسی زیادی در بازار ارز وجود نداشت و هنوز تهدید برجام توسط ترامپ خیلی جدی نشده بود. اما هم‌اکنون ریسک سیاسی بالا رفته و حتی ترامپ برای تغییر برجام توسط کنگره آمریکا و کشورهای اروپایی یا خروج آمریکا از آن، اولتیماتوم 120 روزه تعیین کرده است. این ریسک‌های سیاسی خود به خود به برخی فعالیت‌های سوداگرانه در بازار ارز دامن می‌زنند و بانک مرکزی باید شرایط خاص کشور را درنظر بگیرد. اکنون زمان مداخله حداقلی و قطره‌چکانی در بازار ارز نیست؛ بلکه زمان نجات بازار از دست فعالیت‌های سوداگرانه است.