"معلولان" سزاوار فطریه یا حقوق شهروندی؟

سازمان بهزیستی سال‌هاست در مناسبت‌های مختلف با اعلام شماره حساب و گذاشتن صندوق در اجتماعات به جمع‌آوری کمک‌های مردمی نظیر زکات، فطریه، صدقه، نذورات و... به نفع گروه‌های هدف خود از جمله معلولان می‌پردازد .
به گزارش مردم سالاری آنلاین، این اقدام اگرچه کمک‌های نقدی زیادی را متوجه بهزیستی می‌کند اما در کنار آن آسیب‌هایی را به‌همراه دارد. لطمه روحی، تحقیر، تخریب عزت‌نفس، تنزل شخصیت و جایگاه اجتماعی و به دوش کشیدن نگاه‌های حاکی از محتاج بودن در جمع خانواده، فامیل، همکاران و جامعه مهم‌ترین لطماتی است که این «مدل تأمین اعتبار» به افراد دارای معلولیت وارد می‌کند. دردهای عظیمی که اگر واکاوی شود ثابت می‌کند دولت چندین برابر پول حاصل از جمع‌آوری کمک‌های مردمی را باید بابت درمان آلام‌روحی این گروه هزینه کند. همچنین به‌نظر می‌آید سازمان بهزیستی در انجام برخی تکالیف خود دچار سردرگمی شده و از فقدان ایدئولوژی لازم برای دفاع از عملکرد خود رنج می‌برد و برخی اقدامات را همچون آیینی سنتی بدون تطبیق با رویدادهای روز پیش می‌برد.
این سازمان با بسیاری روش‌ها- که مهم‌ترین آن تخصیص سالانه چندین میلیارد تومان اعتبار به تأمین شهریه دانشگاه دانشجویان معلول است- تلاش دارد معلول را از طریق حضور اجتماعی و کسب دانش به "توانمندسازی" که ظاهراً منتهای اهداف بهزیستی است برساند اما از سوی دیگر با دریافت کمک‌هایی مانند فطریه به نام او، به بروز یک نگرش اجتماعی مبتنی بر محتاج بودن همیشگی او به ته‌مانده‌‌های ‌ زندگی سایرین و معرفی این افراد  به ‌عنوان نیازمند ان دائمی مبادرت می‌کند و هرآنچه از مسیر توانبخشی به دست آورده را در راه جمع ‌آوری صدقه از دست می‌دهد.
 
جلب کمک‌های مردمی، ترویج نگرش ترحم‌طلبانه است
بهروز مروتی، مدیر کمپین ‌پیگیری حقوق افراد دارای‌ معلولیت جمع‌آوری کمک‌های ‌ مردمی به نفع معلولان را ترویج نگرش ترحم‌طلبانه می‌داند که سالانه
چندین‌بار فعالیت‌های فعالان این حوزه را تخطئه می‌کند و با وجود آن نمی‌توان از نگاه خیریه‌محور ی نسبت به معلولان خلاص شد و به احقاق حقوق معلولان امید داشت. مروتی می‌افزاید: ما تلاش می‌کنیم تا به مسائل معلولان نگاه حقوق ‌ بشر ی داشته باشیم اما بهزیستی در ازای جمع‌آوری مقادیر ی ناچیز مانع شکل‌گیری این حرکت می‌شود.
او می‌گوید: بهزیستی با برند «معلولیت» شناخته می‌شود و از معلولان می‌توان به‌عنوان شاخص‌ترین گروه هدف آ ن یاد کرد، بنابراین وقتی برای جلب مشارکت‌های مالی مردم در سطح گسترده شماره حساب اعلام می‌شود معنایش این است که این مبالغ ابتدا صرف معلولان و در مر احل بعدی شامل سایر مددجویان می‌شود.
وی با اشاره به اینکه جمع‌آوری فطریه می‌تواند در نگاه نمایندگان مجلس یا تصویب‌کنندگان بودجه بهزیستی اثرگذار باشد، می‌افزاید : این نگرش تضعیف‌کننده حقوق قانونی معلولان است‌. وقتی مسئولان می‌بینند معلولان با مستمری‌های تحقیرآمیز زندگی می‌کنند ممکن است به فکر تأمین باقی بودجه لازم در این حوزه از طریق جمع‌آوری کمک‌های مردمی بیفتند و شاید یکی از دلایل عدم ایجاد تغییر در زندگی معلولان همین نگاه و ترویج آن باشد.
 
انتظار از دولت رسیدگی همراه با حفظ کرامت‌انسانی است
علی صابری، فعال حوزه معلولان و وکیل پایه یک دادگستری تأکید می‌کند: معلولان از دولت انتظار رسیدگی همراه با حفظ کرامت‌انسانی دارند پس حق دارند از اقدام ترحم‌طلبانه دولت در جمع‌آوری کمک‌ به‌نام آنها ناراحت و خواهان عدم جمع‌آوری آن شوند. او می‌گوید: این رفتار ، جامعه را دچار سوءبرداشت کرده و موجب تخریب شخصیت معلولان می‌شود درحالی‌که درصد زیادی از جامعه معلولان دارای معلولیت متوسط هستند که از نظر شدت معلولیت و بضاعت مالی شرایط دریافت فطریه را ندارند.
عضو چهارمین دوره شورای ‌ اسلامی تهران بیان می‌کند: برخی معلولان نیازمند نیستند اما طبق قانون حق دارند خدماتی را از بهزیستی بگیرند ، اگر این پول خرج آنها شود توجیه شرعی ندارد مگر آنکه در مصارف شرعی فطریه تجدیدنظر صورت گیرد، بنابراین این تفکیک، حلقه مفقوده‌ای است که دفاتر مراجع باید در مورد آن تعیین تکلیف کنند. او اظهار می‌دارد: نفس جمع‌آوری مشارکت‌های مردمی توسط نهادهای حمایتی بد نیست اما علما و کارشناسان باید تعیین تکلیف کنند که این اقدام با نگاه حقوق بشری انطباق دارد یا خیر. صابری همچنین با اشاره به این‌که جمع‌آوری کمک‌هایی نظیر فطریه به نفع معلولان با قوانین خزانه‌داری و قوانین شرعی مطابق نیست، بیان می‌کند: این موارد از شمول قوانین بازرسی خار ج است و تاکنون هیچ گزارش مالی از نحوه هزینه ‌کرد مشارکت‌های مردمی به مردم ارائه نشده است.
 
پرداخت فطریه بدون ‌ تحقیق مشکل شرعی دارد
حجت‌الاسلام والمسلمین موسی کرمی می‌گوید: تخصیص فطریه به اموری غیر از موارد مصرف مخصوص خود مشکل شرعی دارد. وی می‌افزاید: اگر بهزیستی در رساندن مبالغ فطریه به افراد تحقیق نکند و آن را به‌طور سیستماتیک پرداخت کند قطعاً دچار مشکل شرعی شده است. کرمی با بیان این‌ که دادن فطریه شرایطی دارد و باید به اهلش برسد، می‌گو‌ید: موارد مصرف فطریه باید بررسی و از صحت آن اطمینان حاصل شود، در غیراین‌صورت مبلغ مربوطه یا باید برگرد انده شود و یا فرد اهمال کننده مقدار فطریه را از مال خویش تأمین کند.
 
نباید از مشارکت‌های مردمی محروم شویم
اما محمد نفریه، معاون امور توانبخشی بهزیستی کشور جمع آوری کمک‌های مردمی توسط نهادهایی مانند بهزیستی را در همه جای دنیا امری بدیهی می‌داند و می‌گوید: بهزیستی طبق قوانین و فتاوی آیات‌عظام می‌تواند مشارکت‌های مردمی از جمله فطریه ، زکات و... را جمع ‌آوری کند و این جدا از سرفصل بودجه سازمان است.
او به مجوزات دینی و شرعی اشاره می‌کند و می‌گوید: بهزیستی یکی از محل‌های هزینه‌کرد اعتبارات ستاد فرمان امام است و حتی  نهادهای بین ‌ المللی نیز در حمایت‌های خود بهزیستی را مد نظر قرار می‌دهند.
این مسئول در پاسخ به این سؤال که چرا بهزیستی با جمع‌آموری نذورات، فطریه و کمک‌های مردمی موجب تخریب اعتماد به‌نفس معلولان می‌شود درحالی‌که از طرق مختلفی از جمله پرداخت شهریه دانشجویان معلول ظاهراً به‌دنبال توانمندسازی و بهبود شرایط زندگی آنهاست، اظهار می‌دارد: مقایسه این دو مقوله قیاس مع‌الفارغ است. کاش بودجه سازمان به اندازه‌ای بود که به این کمک‌ها نیاز نداشت. نمی‌توان گفت بهزیستی از یک‌سو معلولان را توانمند و از سویی دیگر به‌نفع آنان
کمک‌بلاعوض جمع ‌می‌کند. ما در برخی موارد هزینه می‌کنیم و در برخی مواقع مانند بحران کرونا ممکن است برای تهیه هزاران بسته حمایتی پول جمع کنیم‌.
وی در خصوص محل هزینه‌کرد مبالغ حاصل از جمع‌آوری فطریه ، می‌گوید: این مبالغ در مسکن ، درمان ، معیشت ، ابن اسبیل و... هزینه می‌ شود اما صرف مواردی مانند شهریه دانشجویی دانشجویان معلول نمی‌شود.
نفریه در واکنش به این مطلب که عده زیادی از معلولان توانمند از اینکه بهزیستی به نام آنها کمک‌‌ بلاعوض جمع‌آوری می‌کند ناراحتند، ابراز می‌کند: بهزیستی در اصل به آن دسته از معلولینی که قادر به تأ مین امورات خود نیستند تعلق دارد و سایرین ممکن است فقط برای برخی خدمات مانند معافیت سربازی به ما مراجعه کنند. به گفته این مسئول بسیاری از معلولان نه تنها محروم نیستند بلکه آنقدر توانمندند که به ما کمک هم می‌رسانند اما در کنار آنها مددجویانی هستند که حتی هزینه زندگی روزمره خود را ندارند. هزینه‌های بخش حمایتی و توانبخشی معلولان بسیار  بالاست و ما نباید خود را از مشارکت‌های مردمی محروم کنیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا بهتر نیست سازمان به‌جای جمع‌آوری مشارکت‌ مالی مردم، پتانسیل خود را صرف اقناع دستگاه‌های مختلف کند تا وظایف ذاتی خود در برابر معلولان را اجرایی کنند، از تخصیص300 میلیارد تومان اعتبار از محل هدفمندسازی یارانه‌ها به بودجه وزارت بهداشت خبر می‌دهد و می‌گوید: این اقدام برای اولین‌بار و به‌منظور حمایت‌های درمانی از معلولان صورت گرفته که حاصل پیگیری‌های بهزیستی است.
 
معلولیت، شرط دریافت فطریه نیست
تعداد زیادی از جمعیت معلولان سال‌هاست سایه وابستگی به کمک‌هایی مانند صدقه و فطریه را به دوش می‌کشند درحالی‌که بیشترشان نه تنها به خدمات بهزیستی نیاز ندارن د بلکه شهروندان پویا و مولد جامعه‌اند. آنها به اقتضای نگاه نادرست جامعه بیش از دیگران زحمت می‌کشند تا در طول زندگی با سایرین برابر باشند اما به لطف کم‌کاری متولیان فرهنگ و شفاف‌سازی بهزیستی در تشریح جایگاه اجتماعی‌شان مجبورند هر روز اثبات توانایی خود را از سر ‌گیرند و روز بعد خرده‌های دستاورد روز پیشین را دور بریزند و داستان تلاش را از نو آغاز ‌کنند.
مهم‌ترین رسالت بهزیستی « توانمندسازی » معلولان است، پس از این سازمان انتظار می‌رود در خلال جمع‌آوری کمک‌های‌ مردمی دست‌روی‌ دست نگذاشته و با اقدامات فرهنگی به توضیح موارد شمول فطریه، نذورات و زدودن بار منفی فطریه از چهره معلولان بپردازد تا جامعه بپذیرد: «شرط دریافت فطریه فقر است نه معلولیت و محدودیت جسم .»
رقیه بابائی- خبرنگار حوزه معلولان